Lịch sử, ý nghĩa ngày Giỗ tổ Hùng Vương

“ Dù ai đi ngược về xuôiNhớ ngày Giỗ Tổ mồng mười tháng baKhắp miền truyền mãi câu ca

Nước non vẫn nước non nhà ngàn năm”

Câu ca dao đậm đà tình nghĩa đã đi vào lòng mỗi người dân Nước Ta từ thế hệ này sang thế hệ khác .Hàng ngàn năm nay, Đền Hùng – nơi cội nguồn của dân tộc bản địa, của quốc gia luôn là hình tượng tôn kính, linh nghiêm quy tụ và gắn bó với dân tộc bản địa Nước Ta. Và dù ở bất kể nơi đâu trên toàn cầu này, cứ đến ngày Giỗ Tổ, là hàng triệu người con mang dòng máu Việt cùng nhau hành hương hoặc hướng về đất Tổ, thắp nén tâm hương, nhớ về nguồn cội, tri ân tổ tiên với lòng tôn kính .Trên quốc tế, nhiều vương quốc cũng có nghi lễ thờ cúng tổ tiên, thờ nhân vật khai sáng dân tộc bản địa. Song, hiếm có dân tộc bản địa nào trên hành tinh này mà người dân sinh sống trên mọi miền Tổ quốc cũng như người việt sinh sống ở nước ngoài đang làm ăn sinh sống ở quốc tế cùng hướng về một ngày Quốc Tổ, chung một cội rễ như dân tộc bản địa Nước Ta .Ngày Giỗ tổ Hùng Vương hay Lễ hội Đền Hùng là một đợt nghỉ lễ của Nước Ta. Đây là ngày hội truyền thống cuội nguồn của dân tộc bản địa Kinh tưởng niệm công lao dựng nước của Hùng Vương. Lễ được tổ chức triển khai hàng năm vào mồng 10 tháng 3 âm lịch tại Đền Hùng, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ .

Nguồn gốc của lễ Giỗ Tổ

Truyền thuyết kể rằng Tổ Phụ Lạc Long Quân lấy Tổ Mẫu Âu Cơ sinh ra 100 con, 50 con theo Cha xuống biển, 50 con theo Mẹ lên núi và con cả được truyền ngôi lấy hiệu là Hùng Vương. Thường thường nói đến giỗ Tổ là nói đến giỗ Tổ Hùng Vương. Nhưng niên hiệu lập quốc là năm 2879 tr. CN, thời Kinh Dương Vương, người sáng lập ra họ Hồng Bàng .Kinh Dương Vương lấy Long Nữ sinh ra Lạc Long Quân. Lạc Long Quân lấy Âu Cơ sinh ra Hùng Vương. Hùng Vương là cháu đích tôn của Kinh Dương Vương. Giỗ Tổ thế cho nên phải là giỗ Tổ Kinh Dương Vương. Trong thời khai quốc, Kinh Dương Vương, Lạc Long Quân, Hùng Vương đều là những Tổ Phụ quan trọng của nòi giống Lạc Hồng. Giỗ Tổ do đó nên cũng nhớ đến những Tổ Phụ Tổ Mẫu thời khai quốc, không nên chỉ nhớ đến Hùng Vương không mà thôi .Ngày Giỗ tổ Hùng Vương Open từ khi nào ? Theo những tài liệu còn lưu lại, hình thức sơ khai của Ngày Giỗ Tổ đã Open rất sớm trong lịch sử dân tộc, cách đây hơn 2000 năm. Dưới thời Thục Phán – An Dương Vương, cột đá thề đã được dựng trên núi Nghĩa Lĩnh, ghi rõ : “ Nguyện có đất trời lồng lộng chứng giám, nước Nam được vĩnh cửu lưu ở miếu Tổ Hùng Vương, xin đời đời trông nom lăng miếu họ Hùng và gìn giữ giang sơn mà Hùng Vương trao lại ; nếu nhạt hẹn, sai thề sẽ bị gió giăng, búa dập ”. Trong suốt hàng ngàn năm lịch sử vẻ vang, nhiều vị vua có tên tuổi của những triều đại phong kiến Nước Ta ngay từ khi lên ngôi đã từng bước xác lập “ ngọc phả ” về thời đại Hùng Vương, khẳng định chắc chắn vai trò to lớn của những Vua Hùng so với giang sơn quốc gia .Từ rất lâu rồi Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương đã có vị thế đặc biệt quan trọng trong tâm thức của người Việt. Bản ngọc phả viết thời Trần, năm 1470 đời vua Lê Thánh Tông và đời vua Lê Kính Tông năm 1601 sao chép đóng dấu kiềm để tại Đền Hùng, nói rằng : “ … Từ nhà Triệu, nhà Đinh, nhà Lê, nhà Lý, nhà Trần đến triều đại ta giờ đây là Hồng Đức Hậu Lê vẫn cùng hương khói trong ngôi đền ở làng Trung Nghĩa. Những ruộng đất sưu thuế từ xưa để lại dùng vào việc cúng tế vẫn không đổi khác … ” .Như vậy, hoàn toàn có thể hiểu từ thời Hậu Lê trở lại trước những triều đại đều quản trị Đền Hùng theo cách giao thẳng cho dân thường trực trông nom, sửa chữa thay thế, cúng bái, làm Giỗ Tổ ngày 10 tháng 3 âm lịch. Bù lại họ được miễn nộp thuế 500 mẫu ruộng, miễn đóng sưu, miễn đi phu đi lính .Đến đời nhà Nguyễn vào năm Khải Định thứ 2 ( 1917 ), Tuần phủ Phú Thọ Lê Trung Ngọc đã trình bộ Lễ định ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm làm ngày Quốc tế ( Quốc lễ, Quốc giỗ ). Điều này được tấm bia Hùng Vương từ khảo do Tham tri Bùi Ngọc Hoàn, Tuần phủ tỉnh Phú Thọ, lập năm Bảo Đại thứ 15 ( 1940 ) cũng đang đặt ở Đền Thượng trên núi Hùng, xác nhận : “ Trước đây, ngày Quốc tế lấy vào mùa thu làm định kỳ. Đến năm Khải Định thứ hai ( dương lịch là năm 1917 ), Tuần phủ Phú Thọ là Lê Trung Ngọc có công văn xin bộ Lễ ấn định ngày mồng Mười tháng Ba hằng năm làm ngày Quốc tế, tức trước ngày giỗ tổ Hùng Vương đời thứ 18 một ngày. Còn ngày giỗ ( 11 tháng Ba ) do dân thường trực làm lễ ”. Kể từ đây, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm được chính thức hóa bằng lao lý .Sau cách mạng tháng Tám ( 1945 ) Đảng, Nhà nước ta rất chăm sóc tới Đền Hùng, quản trị Hồ Chí Minh, những chiến sỹ chỉ huy Đảng, Nhà nước đều đã về thăm viếng tại đây. Kế tục truyền thống cuội nguồn cao đẹp của cha ông, nhất là đạo đức “ uống nước nhớ nguồn ”, ngay sau cách mạng thành công xuất sắc, quản trị Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh của Chủ Tịch nước số 22 / SL – CTN ngày 18 tháng 2 năm 1946 cho công chức nghỉ ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm để tham gia tổ chức triển khai những hoạt động giải trí Giỗ Tổ Hùng Vương – hướng về cội nguồn dân tộc bản địa .Trong ngày Giỗ Tổ năm Bính Tuất ( 1946 ) – năm tiên phong của nhà nước mới được xây dựng, cụ Huỳnh Thúc Kháng – Quyền quản trị nước đã dâng một tấm map Tổ quốc Việt Nam và một thanh gươm quý nhằm mục đích cáo với Tổ tiên về quốc gia bị xâm lăng và cầu mong Tổ tiên phù hộ cho quốc thái dân an, thiên hạ thái bình cùng nhau đoàn kết, đánh tan giặc xâm lược, bảo vệ toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ của quốc gia .quản trị Hồ Chí Minh cũng đã có hai lần về thăm Đền Hùng ( 19/9/1954 và 19/8/1962 ). Tại đây Người đã có câu nói bất hủ : “ Các Vua Hùng đã có công dựng nước – Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước ”. Người còn nhắc : “ Phải quan tâm bảo vệ, trồng thêm hoa, thêm cây cối để Đền Hùng ngày càng trang nghiêm và đẹp tươi, thành công viên lịch sử dân tộc cho con cháu sau này đến du lịch thăm quan ” .

Ngày Giỗ Tổ là ngày gì?

Theo truyền thuyết thần thoại thì có 18 đời vua HÙNG. 1 đời vua là 1 triều đại. Truyền thuyết ghi 18 đời Hùng vương có tổng số 180 vua .Nhưng tại sao chọn ngày ‘ giỗ vua tổ ’ là ngày trọng đại coi như ngày khai sinh quốc gia mà không chọn ngày sinh hay ngày lên ngôi của ngài ?Như vậy nghĩa là ngày giỗ của vua tổ chính là ngày lên ngôi của vua đầu khai sáng triều đại .Tương tự, vương quốc của người họ Hùng cũng thế, trước khi trở thành 1 vương quốc khi nào cũng có thời lập quốc, ngày kết thúc thời lập quốc cũng chính là ngày khởi đầu của thời vương quốc, cả thời hạn lập quốc được người Việt ‘ siêu nhiên hóa ’ thành thời trị vì của vua tổ, ngày vua tổ mất chính là ngày lên ngôi của vua tiên phong tức mốc thời hạn mở màn có vương quốc dân tộc bản địa hay là ngày khởi đầu của lịch sử vẻ vang vương quốc .Theo truyền thuyết thần thoại thì Lạc Long Quân và Âu Cơ được xem như thể Thủy Tổ người Việt, cha mẹ của những Vua Hùng. Lễ hội Đền Hùng còn được gọi là ngày Giỗ Tổ Hùng Vương .Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương diễn ra vào ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm tại Đền Hùng, Việt Trì, Phú Thọ. Trước đó hàng tuần, liên hoan đã diễn ra với nhiều hoạt động giải trí văn hoá dân gian và kết thúc vào ngày 10 tháng 3 âm lịch với Lễ rước kiệu và dâng hương tại Đền Thượng .

Ngày giỗ Tổ Hùng Vương hằng năm là ngày hội chung của toàn dân, ngày mà mọi trái tim dù đang sống và làm việc ở muôn nơi vẫn đập chung một nhịp, mọi cặp mắt đều nhìn về cùng một hướng. Trong ngày này, nhân dân cả nước còn có điều kiện để tham gia vào các hoạt động văn hóa thể hiện lòng thành kính tri ân các Vua Hùng đã có công dựng nước và các bậc tiền nhân đã vì dân giữ nước.

Ý nghĩa của ngày 10/3

Tại sao tiền nhân lại chọn ngày 10/3 chứ không phải là một ngày khác ? Theo Dịch học :– Số 3 trong tháng 3 giỗ tổ là số của Địa chỉ– Số 10 trong ngày 10 là số của Thiên can .Tháng 3 âm lịch là tháng Thìn theo lịch nhà Hạ, Thìn là con rồng, Hoa ngữ đọc là LUNG, âm Hán Việt là LONG, Lung và Long là đồng âm của LANG, chính vì điều này con Rồng được dùng tượng trưng cho Vua .– Năm là số trung cung của Hà-Lạc nơi điều hòa ngũ hành nên được dùng chỉ thủ lãnh, vua, người đứng đầu .– Trong tiếng Việt : năm hay lăm → langNgôn ngữ Thái và Mường lúc bấy giờ từ lang cũng có nghĩa là Thủ lãnh, người đứng đầu .– Tóm lại : ý nghĩa của số 3 – Thìn chính là Lang là vua .– Số 10 là can KỶ ; đi hết 1 vòng trở lại khởi đầu là Kỷ, nên ngày KỶ cũng là Kỵ, ngày KỴ tức ngày Giỗ .– Số 10 và số 3 địa thế căn cứ trên 2 hệ Can – Chi theo Dịch học họ HÙNG giải thuật ra là : KỴ LONG ý tứ rất rõ ràng nghĩa là ngày GIỖ VUA .Vua ở đây là vua tổ như đã trình diễn ở trên, ngày giỗ của vua tổ cũng chính là ngày lên ngôi của vua tiên phong, ngày khởi đầu của vương triều thứ nhất, ngày mở màn của Lịch sử vương quốc .Năm 1995, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương đã được Ban Bí thư ghi trong thông tin là ngày lễ lớn trong năm. Ngành Văn hóa thông tin – thể thao phối hợp với những ngành tính năng đã tổ chức triển khai liên hoan trong thời hạn 10 ngày ( từ 1/3 đến 10/3 âm lịch ) .Tại Nghị định số 82/2001 / NĐ-CP ngày 06/11/2001 về Nghi lễ Nhà nước, trong đó có nội dung lao lý đơn cử về quy mô tổ chức triển khai Giỗ Tổ Hùng Vương, đơn cử như sau :– “ Năm chẵn ” là số năm kỷ niệm có chữ số sau cuối là “ 0 ” ; Bộ Văn hoá – tin tức và Ủy ban Nhân dân tỉnh Phú Thọ tổ chức triển khai Lễ hội ; mời đại diện thay mặt chỉ huy Đảng, Nhà nước, Quốc hội, nhà nước, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và những đoàn thể dự Lễ dâng hương .– “ Năm tròn ” là số năm kỷ niệm có chữ số sau cuối là “ 5 ” ; Ủy ban Nhân dân tỉnh Phú Thọ tổ chức triển khai tiệc tùng ; mời đại diện thay mặt chỉ huy Đảng, Nhà nước, Quốc hội, nhà nước, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và những đoàn thể dự Lễ dâng hương .– “ Năm lẻ ” là số năm kỷ niệm có những chữ số sau cuối còn lại. Ủy ban Nhân dân tỉnh Phú Thọ tổ chức triển khai tiệc tùng ; mời chỉ huy Bộ Văn hoá – tin tức dự lễ dâng hương và tổ chức triển khai những hoạt động giải trí trong tiệc tùng .Ngày 02/4/2007, Quốc Hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã phê chuẩn sửa đổi, bổ trợ Điều 73 của Luật Lao động cho người lao động được nghỉ thao tác, hưởng nguyên lương ngày Giỗ Tổ Hùng Vương ( 10/3 âm lịch ). Kể từ đây, ngày 10/3 âm lịch hàng năm đã trở thành ngày lễ lớn – QUỐC LỄ mang ý nghĩa truyền thống văn hóa truyền thống dân tộc bản địa .Cứ ngày 10 tháng 3 âm lịch người người trẩy hội đến với Đền Hùng – tìm về nguồn cội của mình. Lễ hội là dịp để con Lạc, cháu Hồng hành hương về nơi đã sinh ra dân tộc bản địa Nước Ta anh hùng – một dân tộc bản địa chưa biết cúi đầu khuất phục bất kể một tên giặc ngoại xâm nào, kể cả những tên hùng mạnh nhất trên quốc tế như Pháp và Mỹ. Đây không riêng gì biểu lộ niềm tự hào, tự tôn dân tộc bản địa của mỗi người Nước Ta mà còn trở thành niềm tự tôn so với những dân tộc bản địa đã, đang đấu tranh vì tự do, độc lập, tự do và nhân dân ưu thích độc lập quốc tế ; bè bạn khắp năm châu cảm phục, kính nể dân tộc bản địa Nước Ta anh hùng .Có thể nói ngày 10 tháng 3 hàng năm là ngày duy nhất có được của toàn thể người Việt mà sự hân hoan tự nhiên phát ra từ đáy lòng, là ngày giờ rất linh khiến giữa toàn bộ người Việt với nhau thực sự không có sự ngăn cách nào dù mong manh nhất .Không chỉ người Việt tất cả chúng ta tự hào về Đền Hùng, mà tìm vào những dòng lưu bút của những đoàn đại biểu quốc tế và bè bạn khắp năm châu bốn biển từng đến thăm viếng Đền Hùng, tất cả chúng ta thật sự xúc động khi được biết Đền Hùng và những di tích lịch sử trên Nghĩa Lĩnh đã làm cho cả quốc tế phải cúi đầu vị nể ý thức cội nguồn dân tộc bản địa của tất cả chúng ta. Nhiều dòng lưu bút thừa nhận. “ Đền Hùng là nơi đặt nền móng cho lịch sử dân tộc Nước Ta … Đền Hùng là một di tích lịch sử vô giá của nhân dân Nước Ta. Đây là hình tượng của tổ tiên dân tộc bản địa Nước Ta – một dân tộc bản địa đã có truyền thống lịch sử dựng nước và giữ nước hàng nghìn năm ” .

Trong hồ sơ đề trình UNESCO công nhận “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương” là di sản văn hoá thế giới đã nêu rõ giá trị của di sản là thể hiện lòng tôn kính đối với tổ tiên, theo tinh thần “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam. Theo đánh giá của các chuyên gia UNESCO, “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương” đã đáp ứng được tiêu chí quan trọng nhất trong 5 tiêu chí, đó là, di sản có giá trị nổi bật mang tính toàn cầu, khích lệ ý thức chung của mọi dân tộc trong việc thúc đẩy giá trị đó. Vì vậy, ngày 6/12/2012, UNESCO đã chính thức công nhận “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ”, biểu tượng của tinh thần đại đoàn kết, truyền thống đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng còn là dịp để giáo dục truyền thống cuội nguồn “ Uống nước nhớ nguồn ”, lòng biết ơn thâm thúy những Vua Hùng đã có công dựng nước và những bậc tiền nhân kiên cường chống giặc ngoại xâm giữ nước, đồng thời còn là dịp quan trọng để tất cả chúng ta tiếp thị ra quốc tế về một Di sản vô cùng giá trị, độc lạ, đã sống sót hàng nghìn năm, ăn sâu vào tâm hồn, tình cảm, trở thành đạo lý truyền thống cuội nguồn của đồng bào cả nước, người việt sinh sống ở nước ngoài ta ở quốc tế, là ngày để toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta cùng nguyện một lòng mãi mãi khắc ghi lời căn dặn của quản trị Hồ Chí Minh : “ Các Vua Hùng đã có công dựng nước – Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước ” .